Kilka słów o historii Bartla Wielkiego.

 

Turystom, poszukującym ciszy i pragnącym obcować z naturą, polecić można trzy nieduże osady leżące na północ od Kalisk, m.in. Bertle Wielki. .

Bartel Wielki to kilkanaście gospodarstw rozrzuconych wśród lasu. Osada ta powstała pod koniec XII wielku w miejscu smolarni. W całych Borach Tucholskich smolarnie przygotowujce prócz smoły także maż, wykorzystywaną w XIII i XIX wieku do czyszczenia pierwszych maszyn, stanowiły ważną gałąź "przemysłu". Ciekawostką może być fakt, iż w roku 1682 dokonano specjalnego opodatkowania smolarni na rzecz wyprawy wiedeńskiej, co przyniosło skarbowi królewskiemu znaczne wpływy. Jeszcze w czasach pruskich wpływy ze smolarni przewyższały dochody leśnictw z wyrębu lasów. Dopiero przemysłowa produkcja smoły, upowszechniona w II połowie XIX wieku, doprowadziła do upadku smolarni i zaniku zawodu smolarza. Spośród okoliczanych jezior jedynie Wygońskie, oddalone o 4 km na północ od Bratla Wielkiego, nadaje się do uprawiania sportów wodnych .